تصویب طرح جامع مدیریت پسماند شهر تهران گام بلندی در تحقق اهداف توسعه شهری است

تصویب طرح جامع مدیریت پسماند شهر تهران گام بلندی در تحقق اهداف توسعه شهری است

بر اساس آخرين آمار موجود در سال 1399، روزانه حدود شش هزار تن پسماندهاي خانگي و غيرخانگي و قريب به سي هزار تن پسماند ساختماني و عمراني در شهر تهران توليد مي‌شود. اين حجم عظيم از پسماند در کنار فقدان يک نظام يکپارچه که بتواند مراحل مختلف مديريت پسماند از توليد و جمع‌آوري گرفته تا انتقال و دفع را به‌نحوي موثّر و اثربخش ساماندهي نمايد، ضمن اينکه سيستم مديريت شهري را با چالش‌هاي اجرايي (مثلاً جمع‌آوري چندبار در روز با حداقل تفکيک در مبدأ) و اقتصادي (ناپايداري مالي سيستم و عدم توانايي شهرداري در اخذ بهاي خدمات مديريت پسماند از شهروندان که به يک طلب انباشتي حدود 1600 ميليارد توماني بدل شده) روبرو ساخته، محيط‌زيست انساني را نيز با مخاطرات جدّي مواجه کرده و نارسائي‌هاي اجتماعي ِمهمّي همچون زباله‌گردي را نيز موجب شده است.

نظر به چالش‌های مطروحه که به سيستم موجود مديريت پسماند در شهر تهران وارد است، و با توجه به اينکه تهران طي بيش از دو دهه گذشته، فاقد طرحي منسجم و همه‌جانبه در حوزه مديريت پسماند بوده است، در راستاي سياست ارتقاء کيفيت زندگي شهروندان تهراني، تهيّه‌ي «طرح جامع مديريت پسماند شهر تهران» در سال 1397 در دستور کار شهرداري تهران قرار گرفت. اين مطالعات با طي تشريفات يک فراخوان عمومي و با همکاري تمام دستگاه‌هاي ذي‌مدخل، به عقد قرارداد با مشاور پایه یک، در آذرماه 97 انجاميد و همزمان با آن، با طي فرايندي مشابه، يک مشاور نيز در نقش عامل چهارم در قالب «خدمات مديريت طرح» انتخاب شد که مسئوليّت نظارت کمّي و کيفي بر فرايند تهيه طرح را عهده‌دار بود. همچنين، مرکز مطالعات و برنامه‌ريزي شهر تهران به عنوان کارفرماي طرح، از ابتداي پروژه، با تشکيل کميته راهبري با حضور جمعي از نخبگان دانشگاهي و مديريتي، بستر لازم براي نظارت عاليه بر فرايند تهيه طرح را فراهم نمود.

تشکيل قريب به 250 جلسه طي حدود 2 سال و هماهنگي و تشريک مساعيِ حداکثري تمام ذينفعان از جمله استانداري تهران، شوراي اسلامي شهر تهران، سازمان شهرداري‌ها و دهياري‌ها، اداره کل محيط زيست استان تهران، معاونت خدمات شهري و محيط‌زيست شهرداري تهران (سازمان مديريت پسماند) و مناطق 22گانه شهر تهران، از ويژگي‌هاي شاخص اين طرح بوده است. همچنين لحاظ کردن کليّه مراحل عناصر موظّف و امور پشتيباني سيستم مديريت پسماند و ارائه برنامه در خصوص تمامي انواع پسماندهاي تحت مديريت شهرداري شامل: الف) پسماندهاي خانگي و غيرخانگي؛ ب) پسماندهاي ساختماني و عمراني؛ ج) پسماندهاي بيمارستاني بي‌خطر‌شده؛ د) پسماندهاي فضاي باز (نظير پسماندهاي رفت‌‌وروب و فضاي سبز)؛ و ه) پسماندهاي خاص (نظير پسماندهاي حجيم و جزء ويژه پسماند عادي) از ديگر ويژگي‌هاي بارز اين طرح است.

از نقاط قوت این طرح آنالیز و تحلیل کمی و کیفی زباله‌های تهران است. این پژوهش نشان داد سرانه تولید پسماند در تهران 764 گرم در روز است، که 492 گرم به بخش خانگی و 272 گرم به بخش غیر‌خانگی اختصاص دارد. بر اساس نتایج نمونه‌گیری‌های انجام‌شده در مبدأ، 58 درصد پسماندهای خانگی، غذایی بوده، 34 درصد پسماند خشک ارزشمند و 8 درصد پسماند خشک غیرارزشمند است

‌‌‌یکی دیگر از دستاوردهای مهم طرح، چشم‌انداز 20ساله مدیریت پسماند تهران و عبارت است از: “کلانشهر تهران دارای مدیریت پسماندی هوشمند و نوآورانه، مشارکتی و پایدار با کمترین تولید پسماند و بیشترین بازیابی منابع” خواهد بود. یعنی هوشمند و نوآورانه در ارائه خدمات و بهبود مستمر زیرساخت‌ها و تأسیسات و تجهیزات پسماند؛ با مشارکت همگانی و نقش‌آفرینی و مسئولیت‌پذیری کلیه ذیمدخلان در چارچوب یک نظام حقوقی- قانونی و نظارتی جامع و با حداقل اثرات سوء ‌محیط‌زیستی و اجتماعی- فرهنگی و مدیریت بهینه هزینه‌ها.

اهداف 6گانه طرح جامع مدیریت پسماند شامل: یکپارچگی و شمولیت ارکان کلیدی سیستم مدیریت پسماند شهری، بهینه‌سازی فرایندهای موجود در به‌کارگیری فناوری‌های مدیریت پسماند، پایداری اقتصادی و مالی سیستم مدیریت پسماند شهری، کمینه‌سازی اثرات سوء بهداشتی و زیست‌محیطی سیستم مدیریت پسماند، جلب مشارکت حداکثری شهروندان و خدمات‌گیرندگان، کاهش آسیب‌ها و اثرات سوء اجتماعی فرهنگی سیستم مدیریت پسماند شهری است. راهبردهای 13گانه طرح عبارتند از:

- تقویت نقش سازمان مدیریت پسماند در سیستم مدیریت پسماندهای شهری

- چابک‌سازی ساختار اداری- تشکیلاتی سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران

- زمینه‌سازی برای بهبود عملکرد و نقش نظارتی نهادها و تشکل‌های مردم‌نهاد در حوزه مدیریت پسماند

- پی‌ریزی نظام فنی- اجرایی موثر و مستقل برای پروژه‌های توسعه‌ای و بهره‌برداری مدیریت پسماند

- طراحی و پیاده‌سازی نظام اطلاعات و پشتیبان تصمیم‌گیری مدیریت پسماند

- افزايش انضباط و شفافیت نظام درآمد- هزینه مدیریت پسماند

- تنوع‌بخشی به منابع مالی و درآمدی سیستم مدیریت پسماند

- استانداردسازی فرایندها و روش‌های جاری عملیات سیستم مدیریت پسماند

- زمینه‌سازی و بسترسازی قانونی، فنی و اجرایی برای کاهش میزان تولید و افزایش تفکیک، پردازش و بازیافت پسماند

- ترویج آموزش‌های همگانی و ارتقاء سطح فرهنگ عمومی

- ارتقاء سطح مشارکت شهروندان و خدمات گیرندگان در فرایند مدیریت پسماند

- مدیریت و بهسازی فعالیت غیررسمی افراد مختلف درگیر در سیستم مدیریت پسماند

- رفع اثرات سوء اجتماعی و امنیتی فرایند جمع‌آوری و حمل پسماند ساخت و تخریب

در نهایت یکی از مهم‌ترین خروجی‌های طرح جامع مدیریت پسماند تدوین لایحه بود. سيستم موجود مديريت پسماند شهر تهران علي‌رغم بهبود عملکرد نسبي در بخش‌هاي تکنولوژيکي و توجّه جدّي به فرايندهاي پردازش و بازيافت، به‌منظور ارتقاء بهره‌وري و بهبود بلندمدّت و رفع نواقص و نارسايي‌هاي موجود، نيازمند نگاهي تمام‌شمول و جامع‌نگر در ابعاد مختلف است که همين امر، ضرورت تدوين لايحه را بيش از پيش نمايان ساخت. لذا، به استناد بند (ج) ماده (2) و ماده (7) قانون مديريت پسماندها مصوب 20/02/1383 مجلس شوراي اسلامي و ماده (4) آيين‌نامه اجرايي قانون مديريت پسماندها مصوب 10/05/1384 هيأت وزيران و در راستاي اجراي ماده (58) مصوبه برنامه پنج‌ساله سوم توسعه شهر تهران (1402-1398)، «طرح جامع مديريت پسماند شهر تهران» در دویست و هشتاد و پنجمین جلسه رسمی پنجمین دوره شورای اسلامی شهر تهران که بصورت فوق العاده در روز یکشنبه 22فروردین ماه 1400 برگزار شد به تصویب اعضای محترم رسید.